Mazowsze odbiegało od reszty ziem Rzeczpospolitej pod względem liczebności szlachty. W Polsce szlachta liczyła średnio 8% społeczeństwa na Mazowszu, zaś osiągnęła liczbę około 20%[1]. Na Mazowszu przeważała liczebnie szlachta średnio zamożna oraz szlachta gołota. Znaczna część majątków szlacheckich nie przekraczała wielkością 2,5 łanów kmiecych w XVII w. Większe majątki należały do duchownych[2]. Nie możemy wykluczyć, że podobnie, jak w nieodległym województwie łęczyckim, również na Mazowszy wystąpiło w XVIII w. zjawisko koncentracji ziemi. Doprowadziło to do bogacenia się znaczniejszych rodzin kosztem biedniejszych szlachciców[3]. Trzy ziemie województwa mazowieckiego (łomżyńska, nurska, różańska) nie posiadały swojej reprezentacji w senacie[4]. Było to dość istotne, gdyż na omawianym terenie senatorzy odgrywali istotną rolę na sejmikach. Potrafili oni nawet je kontrolować dzięki swym związkom rodzinnym. Senatorom często powierzano funkcje deputatów oraz składali oni podpisy pod laudami sejmikowymi. Synowie senatorów często wybierani byli na posłów sejmowych[5].
Województwo mazowieckie miało specyficzną strukturę sejmikową – istniał jeden wspólny sejmik, zwany sejmikiem generalnym, ze stałym miejscem obrad w Warszawie[6]. Oprócz niego istniały też sejmiki dla poszczególnych ziem, których było dziesięć i miały swą ustaloną hierarchię w zależności od miejsca zajmowanego w sejmiku generalnym Mazowsza. Układ ziem wyglądał w następujący sposób: czerska, warszawska, wiska, wyszogrodzka, zakroczymska, ciechanowska, łomżyńska, różańska, liwska i nurska. Na obrady sejmiku generalnego każda z ziem przysyłała po dwóch reprezentantów. Podobnie, jak posłowie na sejm, osoby wysłane na sejmik generalny otrzymywały od sejmików ziemskich instrukcje[7]. W stolicach ziem odbywały się sejmiki elekcyjne, gospodarskie i przedsejmowe. Sejmiki poselskie wybierały po dwóch posłów na sejm z ziemi[8]. Taki system oznaczał, że ogółem województwo mazowieckie wybierało 20 posłów co stanowiło liczącą się siłę na sejmie.
Wybór posłów na Mazowszu przebiegał dość spokojnie, ale zdarzały się wyjątki takie jak zgromadzenie w Ciechanowie w 1776 r., na którym doszło do rozlewu krwi[9], dochodziło też do rozdwojenia sejmików.
Według ustaleń J. Choińskiej – Miki szlachta mazowiecka dużo uwagi poświęcała w laudach apelom, by wszelkie działania były zgodne z prawem oraz aby wymiar sprawiedliwości funkcjonował prawidłowo. Szczególnie dużo uwagi poświęcano działaniu Trybunały Koronnego[10].
Mieszkańcy Mazowsza domagali się efektywnego wykorzystywania obrad sejmowych i źle przyjmowali zakończenie sejmu bez uchwalenia konstytucji[11]. Jednocześnie od połowy XVII w. coraz częstsza stawała się na Mazowszu praktyka limitowania sejmików, co było zwykle związane ze słabą frekwencją szlachty[12]. Mazurzy (jak nazywano mieszkańców Mazowsza) na obrady sejmików dopuszczali, jako obserwatorów, ludzi spoza stanu szlacheckiego. Osobom tym pozwalano nawet na przedstawianie swoich postulatów, które na omawianym obszarze często brano pod uwagę w czasie obrad sejmikowych[13]. Na Mazowszu sejmiki rzadko kończyły się bez zgodnej konkluzji, co było związane z wolniejszym, niż gdzie indziej, przyjmowaniu się na tym obszarze zasady liberum veto[14].
Stałym postulatem było utrzymanie stanu posiadania państwa oraz zachowanie pokoju. Jednocześnie domagano się ponoszenia ciężarów na utrzymanie armii (chcąc raczej zrzucić ten obowiązek na szlachtę spoza Mazowsza), co mogło mieć związek z faktem, że wielu ubogich szlachciców z Mazowsza widziało w wojsku drogę do podniesienia statusu społecznego i szansę na powiększenie majątku[15]. Mazurzy byli przeciwni wojnom zaczepnym, co można powiązać z ich obawą przed nowymi podatkami uciążliwymi dla ubogich szlachciców[16]. W dziejach Mazowsza można zauważyć niemal nieprzerwany regalizm w XVII w.[17]. Dzięki ustaleniom Marii Czeppe wiemy, że na stanowisko regalistyczne Mazowsza wpływała obecność dworu królewskiego, co uwidoczniło się w czasach saskich, kiedy to nastroje lojalizmu wobec króla dominowały na tym obszarze w czasie pobytu króla w Warszawie, a opadały po jego wyjeździe[18]. Opozycyjne wobec dworu w 1761 r. były ziemie: zakroczymska, nurska (wobec miażdżącej przewagi opozycji dwór dążył do zerwania tego sejmiku) i łomżyńska, ale nad tą trzecią udało się ostatecznie zapanować stronnikom dworu[19]. Za panowania ostatniego władcy elekcyjnego Mazowsze znajdowało się pod wpływem zaufanych mu osób, do których należeli J. Ogrodzki, szef Gabinetu Królewskiego, M. Poniatowski, biskup płocki oraz S. Rembieliński.
[1] B. Dymek, Z dziejów szlachty mazowieckiej (dziedzictwo kulturowe i stereotypu), Kielce 2005, s. 117.
[2] J. Choińska – Mika, Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów, Warszawa 1998, s. 12., B. Dymek, dz. cyt., .s. 117.
[3] J. Włodarczyk, Sejmiki łęczyckie, Łódź 1973, s. 22 – 23.
[4] J Choińska – Mika, dz. cyt., s. 52.
[5] Tamże, s. 62, 68 i 75.
[6] J. A. Gierowski, Sejmik generalny księstwa mazowieckiego na tle ustroju sejmikowego Mazowsza, Wrocław 1948, s. 11.
[7] Tamże, s. 34.
[8] Tamże, s. 23, J. Gierowski, dz. cyt., s. 27, R. Łaszewski, Sejmiki przedsejmowe w Polsce stanisławowskiej. Problemy organizacji i porządku obrad, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” Nauki Humanistyczno – Społeczne Prawo XV, 1977, s. 107.
[9] W. Filipczak, Sejm 1778, Warszawa 2000, s. 70.
[10] J. Choińska – Mika, dz. cyt.,, s. 111 – 112.
[11] Tamże, s. 100.
[12] Tamże, s. 26.
[13] Tamże, s. 51.
[14] Tamże, s. 86 i 99.
[15] Tamże, s. 117 – 118.
[16] B. Dymek, dz. cyt., s. 124.
[17] J. Choińska - Mika, dz. cyt., s. 149 i B. Dymek, dz. cyt., s. 127.
[18] M. Czeppe, Kamaryla Pana z Dukli. Kształtowanie się obozu politycznego Jerzego Augusta Mniszcha 1750 – 1763, Warszawa 1998, s. 181.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz